ਭਦੌੜ ਦੀ ਰਾਮਲੀਲ੍ਹਾ ਦਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਕਲਾਕਾਰ ਰਤਨ ਸ਼ਰਮਾ

ਕੰਨਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸੁਨਣ ਜਾਂ ਲੱਤਾਂ ਦੀ ਕਮਜੋਰੀ ਸਿਰੜੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕਦੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ । ਨੌਜਵਾਨ ਰਤਨ ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਦੇ ਜੋਹਰ ਦਿਖਾਏ । ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੁਟੀਆ ( ਦੁਕਾਨ ) ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਦਿਖਾ ਕੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਨੂੰ ਆਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ । ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਨੇ ਵਿਚੋਂ – ਮੁੰਨੇ ਹੰਸਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੰਭਾਂ ਹੇਠ ਰੱਖ ਕੇ ਉਡਣ ਲਾਇਆ । ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦੇ ਇੱਕ ਇਹ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੰਚ ਉਪਰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਰਾਜਾ , ਰੰਕ , ਗਰੀਬ , ਅਮੀਰ , ਔਰਤ ਗੱਲ ਕੀ ਉਹ ਹਰਾਫਨਮੌਲਾ ਕਲਾਕਾਰ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਤੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਮੀਟ ਖਾਧਾ ਨਹੀਂ । ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਹਦਾਇਤ ਸੀ ਕਿ ਰਿਹਸਲ ’ ਚ ਅਤੇ ਮੰਚ ਉਪਰ ਕੋਈ ਕਲਾਕਾਰ ਨਸ਼ਾ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਆਏਗਾ । ਅਗਰ ਕੋਈ ਕਲਾਕਾਰ ਐਸੀ ਗੁਸਤਾਖੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅਪਾਣੇ ਰੋਲ ਤੋਂ ਹੱਥ ਧੋਣੇ ਪੈਂਦੇ । ਲਗਾਤਾਰ 40 ਸਾਲ ਰਾਮਲੀਲਾ ਖੋਣਾ , ਹਰ ਸਾਲ ਨਵੇਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ , ਨੂੰ ਮੰਚ ਉਪਰ ਲਿਆਉਣਾ ਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਤੋਂ ਕਲਾਕਾਰੀ ਦੀ ਗੁਰਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਆਸਾਨ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਉਹ ਰਾਮਲੀਲ੍ਹਾ ਦਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ , ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ , ਪਾਤਰ , ਪੈਟਰਨ ਪੀਅਨ ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ । ਕਿਸ ਪਾਤਰ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਰੋਲ ਕਰਨਾ ਹੈ , ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਉਸਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਅੰਤਮ ਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਰਾਮ ਲੀਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਵਿੱਢ ਦਿੰਦੇ । ਨੌਜਵਾਨ ਲੜਕੇ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਪਾਸ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਭੀੜ ਵਧਣ ਲੱਗਦੀ ਤਾਂ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦਾ ਚਾਅ ਚੁੱਕਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ । ਉਗਰਾਹੀ ਅਤੇ ਰਿਹਸਲ ਦਾ ਕਾਰਜ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਚੱਲਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਕਿ ਰਾਮ ਲੀਲਾ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਪਰਚਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਰਾਮ ਲੀਲਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਕੋਲ ਵਧਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ । ਰਾਮ ਲੀਲਾ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਦੂਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਰਮਾਇਣ ਅਤੇ ‘ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਜਨੂੰਨ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਲੋਕ ਬੱਚੇ – ਬੁੱਢੇ ਸਭ 7 ਵਜੇ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਮੱਲਨ ਲਈ ਮੰਜੀਆਂ , ਪੀੜੀਆਂ ਆਦਿ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕਲਾਕਾਰ ਮੰਚ ਉਪਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਦਰਸ਼ਕ ਸਾਹ ਰੋਕ ਕੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਦੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੋਲ – ਬੋਲ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਨਕਲ ਵੀ ਲਾਹੁੰਦੇ । ਜੋ ਸਭ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ । ਸਟੇਜ ਉਪਰ ਹਰ ਕੋਈ ਕਲਾਕਾਰ ਆਪਣਾ ਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ ਪਰ ਕੋਈ ਗੰਦਾ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਗਾ ਸਕਦਾ ਸੀ । ਮੁਹੰਮਦ ਸਦੀਕ ਗਾਇਕੀ ਕਰਕੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਬਲਕਿ ਭਦੌੜ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਹੈ । ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਦੇਣਾ , ਚੰਗੇ ਗੀਤ ਗਾਉਣੇ ਕਲਾਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਸੇਧ ਦੇਣਾ ਆਪਣਾ ਹੱਕ – ਫਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਹਨ । ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕਲਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਹਾਲੇ ਰੰਗਮੰਚ ਕੱਚੀਆਂ ਨੀਹਾਂ ‘ ਤੇ ਹੀ ਸੀ । ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਰਾਮਲੀਲਾ ਭਦੌੜ ਕਲੱਬ ਦੇ ਹੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹਨ । ਬਲਕਿ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਟੇਜ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹਨ । ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਸਹਾਇਕ ਕਲਾਕਾਰ ਰਾਜ ਜੈਦਕਾ ਅਤੇ ਭਰਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੋਨੇ ਕਲਾਕਾਰ ਸਟੇਜ ਦੇ ਧਨੀ ਸਨ । ਕਿਸੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀ ਕਮੀ ਪੇਸ਼ੀ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਕਿਰਕਿਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਸਟੇਜ ਨੂੰ ਰੌਚਕ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣਾ ਬਾਖੂਬੀ ਨਿਭਾਇਆ । ਉਹ ਦੋਨੋਂ ਕਲਾਕਾਰ ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਾਇਆ ਯੋਗਦਾਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰਹੇਗਾ । ਇੱਥੇ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਜਿਕਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਇੱਕ ਘੁੱਗ ਵਸਦੇ ਪਿੰਡ ਸਮਾਧ ਭਾਈ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ । ਬਿਨਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ , ਬਿਨਾਂ ਮੰਚ ਦੀਆਂ ਬਰੀਕੀਆਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ । ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਹੁਣ ਲਗਭਗ 75 ਸਾਲ ਦੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਅਜੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੰਚ ਕਲਾਕਾਰੀ ਹੋਰ ਨਿਖਰ ਜਾਂਦੀ ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀਆਂ ਨੇ ਵਿੱਦਿਆ ਭਾਵੇਂ ਖੋਹ ਲਈ ਪਰ ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਜਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੱਤੀ । ਰਾਮਲੀਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਤੀ ਨੇਕ ਭਾਵਨਾ , ਨੇਕ ਦਿਲੀ ਨੇ ਰਾਮਲੀਲਾ ਗਰਾਊਂਡ ਦੀ ਪੱਕੀ ਸਟੇਜ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਪਾਸ ਪਈ ਖਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਆਰਜ਼ੀ ਸਟੇਜ ਅਤੇ ਪੱਕੀ ਰਾਮਲੀਲਾ ਗਰਾਊਂਡ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਈ । ਪੱਕਾ ਘਰ ਬਨਣ ਤੋਂ ਏਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਜਿੰਨੀ ਤਕਲੀਫ ਉਸਨੂੰ ਖਤਮ ਹੁੰਦਿਆ ਹੋਈ । ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗੱਚ ਭਰ ਆਇਆ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪੂਰਨ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਰਘੁਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਮੱਤ ਬਖਸ਼ਣਗੇ । ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਚੇਟਕ ਮੈਨੂੰ ਚਿੱਠੇ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ । ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀਆਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੇ ।